Uzależnienie od traumy – recenzja reportażu Bartosza Panka „Caught between, never home”

Czy trauma przechodzi z pokolenia na pokolenie? Pytanie to stanowi oś reportażu Bartosza Panka, który rozmawia ze specjalistką w tej dziedzinie, Małgorzatą Wosińską. Nie tylko ze względu na wykształcenie swojej bohaterki, ale przede wszystkim dlatego, że Małgosia należy do trzeciego pokolenia Żydów mieszkających w Polsce. Urodziła się w polsko-żydowskiej rodzinie, jak sama mówi, przez to ludzie nie postrzegają jej ani jako Żydówki, ani jako Polki.

Małgosia przez wiele lat obserwowała swoich dziadków i rodziców, u których dostrzegała zachowania znane jej z podręczników psychotraumatologii. Zachowania świadczące o tym, że pomimo zniknięcia zagrożenia, to, co widzieli i to, co im opowiedziano, sprawiały, że nadal nie czuli się bezpiecznie. Wspomina chód dziadka, który poruszając się szybko, nie oglądał się za siebie, jakby czekał na lecący w jego stronę pocisk. Opowiada o rodzicach, którzy zapewnili jej wykształcenie pozwalające przetrwać, gdyby nieszczęśliwie „historia zatoczyła koło”.

Jednostkowy, intymny portret bohaterki, nakłada się na losy podobnych do niej ludzi, którzy zostali naznaczeni Szoa. Bartosz Panek uniwersalizuje opowieść Małgorzaty i daje szansę słuchaczowi na poznanie aktualnej sytuacji osób, których przodkowie doświadczyli horroru Holokaustu. Historia Żydów dla bohaterki nie jest przeszłością. Minione wydarzenia nadal z nią korespondują, stawiają na jej drodze przypomnienia, które są jak echa pamięci.

Historia „rozpościera swe macki”, pomimo próby wymazania wspomnień i blaknącej przez lata tożsamości, Małgorzata spostrzega jak mocno w jej życie wplecione są żydowskie korzenie rodziny. Objawia się to m.in. w muzyce, która pozwala bohaterce być bliżej swojego pochodzenia, z tradycyjnych melodii czerpie swoją energię. Autor wykorzystując wiedzę o jej pasji i zdolnościach muzycznych, wzbogacił reportaż o walor dźwiękowo-muzyczny. Śpiewane przez bohaterkę utwory są nie tylko przerywnikiem, czy „pit stopem” przed kolejną opowieścią, ale stanowią olbrzymią część jej tożsamości. Dzięki tym wykonaniom reportażysta daje słuchaczowi szansę na poznanie i zrozumienie Małgorzaty, sprzyjają temu także nagrania w miejscach, które Małgosia dobrze zna i czuje się w nich komfortowo. Dodatkowo odwiedziny danych lokacji, pozwalają na płynne wprowadzenie do audycji kolejnych wątków opowieści.

„Caught between, never home” jest bardzo umiejętnie skonstruowaną historią o wpływie Zagłady na życie żydowskich potomków. Objaśnia przejawy dziedziczenia traumy i mówi o procesie tracenia swojej tożsamości. Audycja zawiera w sobie bardzo duży ładunek informacyjny, ale nie jest pozbawiona charakterystycznych dla swojego gatunku środków audialnych. Bartosz Panek świadomie korzysta z muzycznych umiejętności Małgosi, a także pozwala słuchaczom poczuć audiosferę na co dzień otaczającą bohaterkę.

Reportaż reprezentował Polskę w tegorocznym Międzynarodowy Festiwal Sztuki Radiowej Prix Marulić w kategorii dokument.

Audycja do odsłuchania na stronie Radia BBC BBC World Service – Heart and Soul, Poland’s Jews: Caught between, never home

Recenzję przygotowała Julia Kowalczyk, absolwentka dziennikarstwa i komunikacji społecznej Uniwersytetu Łódzkiego