Szara historia z kolorowych zeszytów. Recenzja reportażu „Dwunasty krok” autorstwa Antoniego Rokickiego

Czarno-biała rzeczywistość jest wygodniejsza do pojęcia, jednak jak pisze w „Księgach Jakubowych” Olga Tokarczuk „świat zrobiony został z niezliczonych odcieni szarości”.  Życiorys bohatera reportażu „Dwunasty krok” jest równie nieoczywisty, co złamane barwy.  Audycja to dowód na złożoność natury ludzkiej, na przenikanie się w duchu dobra i zła.

Autor dokumentu pogrywa z sumieniem słuchacza podając mu nowe, kontrastujące wątki z życia Janusza, głównego bohatera. Dowiadujemy się, że Janusz był więźniem w smoleńskim łagrze. Ta informacja sprawia, że współczujemy bohaterowi, jednak za kilka chwil wyjawiany jest powód trafienia do tiurm. Janusz został złapany na granicy rosyjsko-białoruskiej za przemyt towarów i pieniędzy. Wcześniej wywołane uczucie znika…

Perspektywa odbiorcy zmienia się także w momencie wprowadzenia wątku alkoholizmu. Janusz pracuje w Warszawie jako terapeuta osób uzależnionych, do jego gabinetu przychodzą ludzie z różnych środowisk, z różnymi problemami. Jednak Jaś także posiada demony we własnej szafie, on podobnie jak jego pacjenci, jest trzeźwiejącym alkoholikiem. Niektórym swoim podopiecznym Janusz opowiada o własnej drodze wyjścia z uzależnienia, z którym borykał się również jego ojciec. Nałogiem czasów PRL-u, w którym jak sam mówi, piło się wszędzie i z każdym, nawet podczas wizyty lekarskiej.

Występujący w reportażu przyjaciele Janusza wskazują na jego wyjątkową umiejętność słuchania, która uwarunkowała jego przejście z pozycji leczonego na leczącego. Wartościowym zabiegiem zastosowanym przez Antoniego Rokickiego było wykorzystanie rozmów ze znajomymi bohatera do opisania jego osoby. Następnie poruszane przez nich wątki rozwijane są przez Janusza, dzięki czemu słuchacz ma szansę poznać kompleksowy, wewnętrzny i zewnętrzny obraz terapeuty.

Reportaż wyróżnia się także przemyślaną strukturą. Autor otrzymał dostęp do notatek bohatera, które czytane przez narratora wprowadzają nas do poszczególnych historii. Często wykorzystane fragmenty są enigmatyczne, przez co przykuwają uwagę słuchacza. Pamiętnikowe wpisy zapisane są w kolorowych zeszytach, białym, pomarańczowym i zielonym, jednak treści wypełniające ich kartki, przesiąknięte są negatywną refleksją bohatera na temat jego ówczesnej codzienności i samopoczucia.

Pisząc o strukturze, nie sposób nie wspomnieć o warstwie muzycznej. Audycja została bogato „ozdobiona” melodiami, które często pojawiają się „pod słowem” i stanowią przestrzeń do  zmiany wątków. Stwierdzę jednak, że w tym przypadku zastosowane tło nie wnosi do utworu dodatkowej warstwy znaczeniowej, pełni jedynie funkcję estetyczną.

Antoni Rokicki próbuje „odciążyć” wypowiedzi bohatera, którego głos i wypowiadana treść mogą przygnębić słuchacza. Autor wybiera się z Januszem do miejsca, w którym protagonista czuje spokój i rozluźnienie, razem wyruszają na spacer po górach. Nagrania te mocno kontrastują z fragmentami monologu zarejestrowanego w Warszawie. Zauważyć można nie tylko różnicę w poruszanych tematach, ale także w brzmieniu bohatera – słychać, że ten opowiada z beztroską i uśmiechem na ustach. Antoni Rokicki poprzez dobrą znajomość Janusza odnalazł miejsce, w którym ten czuje się bezpiecznie i otwiera się na słuchacza.

Pozostają jednak tematy, które zostały jedynie zasygnalizowane, np. śmierć wnuka, a także współpraca Janusza ze znajomymi przemytnikami. Te niedopowiedzenia dają autorowi możliwość powrotu do bohatera z rejestratorem i nagrania kolejnych rozmów. Bohater zaznacza, że może kiedyś szerzej opowie o tych wątkach ze swojego życia, jednak na razie zostajemy pozostawieni z lekkim niedosytem…

Pomimo wachlarza tematów poruszanych w reportażu, jako myśl przewodnią utworu można uznać świadomą przemianę bohatera w lepszą wersję siebie i wpływanie na swoją rzeczywistość. Bohater wychodzi z nałogu, ale także z uzależnienia od  adrenaliny,  hormonu, którego niedobór odczuwał między przerzutami. Janusz podejmuje się najcięższego podejścia w swoim życiu i osiąga szczyt. Panując nad sytuacją decyduje się podzielić swoją historią, by inni nie czuli się osamotnieni w wewnętrznej walce. Autor audycji stawiając się na pozycji słuchacza wykreował przestrzeń, w której Janusz przeprowadził dysputę z samym sobą. Bohater dzięki pracy z reportażystą udziela sobie rozgrzeszenia i ze swoim – już lżejszym – bagażem wkracza w kolejny etap podróży.

Reportaż do wysłuchania na stronach Polskiego Radia “Dwunasty krok” – reportaż Antoniego Rokickiego [POSŁUCHAJ] – Jedynka – polskieradio.pl

Recenzję przygotowała Julia Kowalczyk