Pamięć bez granic – recenzja reportażu „Bliscy z przeszłości” Aleksandry Sadokierskiej

Czym jest dla Ciebie pamięć? Czy to więcej niż magazyn wspomnień? Czy dostrzegasz, jak scala ona Twoją tożsamość i wywołuje obrazy, które kształtują Twoje postrzeganie świata? Do refleksji nad istotą pamięci zaprasza Aleksandra Sadokierska (Radio Białystok), zabierając słuchaczy w podróż do Reykjavíku. Opowieść o tragicznych losach statku „Wigry”, zatopionego u wybrzeży Islandii w 1942 roku, powraca jako echo minionych dni w reportażu „Bliscy z przeszłości”, ukazując piękno pamięci w całej jej głębi.

Narratorem tej opowieści jest Witold Bogdański, człowiek o niezwykłej determinacji, który poświęcił dziesięć lat swojego życia na poszukiwanie informacji o katastrofie polskiego statku podczas II wojny światowej. Mężczyzna dzieli się historią swojego śledztwa, które pozwala poległym marynarzom odzyskać swoją tożsamość.

Statek Wigry, pod dowództwem polskiego kapitana Władysława Grabowskiego i z międzynarodową 26-osobową załogą, rozbił się o skałę podczas zimowego sztormu 15 stycznia 1942 roku. Statek został rzucony na podwodne skały, a poważne uszkodzenia zmusiły załogę do zejścia w środku nocy na jedyną ocalałą szalupę. W obliczu silnego sztormu i bardzo niskiej temperatury marynarze walczyli o przetrwanie. Spośród 27 członków załogi, w tym 13 Polaków, przeżyli tylko dwaj. Kapitan Władysław Grabowski, wierny honorowej marynarskiej tradycji, pozostał na pokładzie. Wraz z kucharzem okrętowym, który zdecydował się na identyczny krok, reflektorem wskazywali załodze drogę do lądu.

Dokładna archiwizacja dokumentów i artykułów dotyczących rozprucia statku prowadzi Witolda Bogdańskiego do niezwykłych spotkań – ze świadkami tragedii oraz z bliskimi poległych marynarzy, którzy zyskują szansę na poznanie historii swoich przodków i oddanie im hołdu. Jego determinacja poskutkowała wypłynięciem na morze w poszukiwaniu miejsca, gdzie doszło do katastrofy statku Wigry.

Choć wraz z narratorem przenosimy się do stolicy Islandii, aura tej wyspy nie zostaje w pełni oddana. Reportaż nakreśla pewne zjawiska charakterystyczne dla tego miejsca, takie jak nieoczekiwane zmiany pogodowe, jednak charakter „krainy ognia i lodu” znika za opowiadaną historią. Miejsce o wyjątkowej aurze i atmosferze nie staje się dodatkowym bohaterem opowieści. Możliwe, że to pominięcie ma na celu uniknięcie przesadnie patetycznej atmosfery, a autorka reportażu stara się przedstawić spojrzenie związane z teraźniejszym rozumieniem tragicznego wydarzenia. Chociaż przebieg zatonięcia statku jest szczegółowo opisany, to nie on staje się punktem centralnym opowieści audialnej. Znacznie ważniejsze są relacje ludzi, których łączy ta dramatyczna historia. Wymowa reportażu podkreśla zatem istotę wspólnoty.

Reportaż „Bliscy z przeszłości”  jest nie tylko wyrazem szacunku dla poległych marynarzy, ale także świadectwem polsko-islandzkiej społeczności. Autorka wykazała się więc dużą uważnością i podkreśliła niezwykłą pasję i zaangażowanie Pana Witolda. To ona przerodziła się w ponadindywidualne spojrzenie, mające znaczenie nie tylko dla tożsamości Polonii islandzkiej, ale dla tworzenia międzynarodowej społeczności ludzi pamiętających o minionych wydarzeniach. Pamięć stała się siecią obejmującą grupę wrażliwych ludzi. „Bliscy z przeszłości” to historia o żmudnym procesie walki o ważny w ludzkim życiu wyraz godnej pamięci.

Witold Bogdański został kustoszem pamięci SS Wigry. Wciąż bada historię statku, opiekuje się mogiłą załogi w Reykjavíku i promuje pamięć o tym wydarzeniu na Islandii, a także w Polsce.

Natalia Matuszewska