Kasia Michalak z tytułem doktora. “Co nie jest nazwane, nie istnieje”. O wybitnej rozprawie doktorskiej naszej wiceprezeski.

“Fenomen dźwięku w procesie powstawania i specyfice gatunkowej radiowego reportażu artystycznego” – taki tytuł nosi rozprawa doktorska Katarzyny Michalak. Kasia obroniła ją wczoraj w doskonałym stylu na Wydziale Politologii UMCS w Lublinie.

Licząca 250 stron praca oddaje to, czemu Kasia poświęciła zawodowo ostanie ćwierć wieku z jednej strony jako twórczyni reportaży, a z drugiej jako autorka – badaczka, którą pochłonęły rozważania o wyjątkowości gatunku. To pionierska praca na temat artystycznego reportażu dźwiękowego w Polsce. Rozprawa Kasi sytuuje ten gatunek w obiegu tekstów kultury na pograniczu sztuki audio i narracyjnych form dźwiękowych.

Promotorką rozprawy jest dr hab. Grażyna Stachura. Rada Naukowa Instytutu Nauk o Komunikacji Społecznej i Mediach Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie jednogłośnie zdecydowała, że Katarzyna Michalak otrzyma stopień doktora.

– To była frajda czytać pani doktorat – powiedział jeden z recenzentów pracy prof. Stanisław Jędrzejewski. Nie mniejszą radość sprawiło mi słuchanie dwuipółgodzinnej minikonferencji na temat spraw, które nurtują środowisko twórców i twórczyń dźwiękowego non-fiction.

Katarzyna Michalak twierdzi, że dźwięk, czyli tworzywo, medium i język, determinuje reportaż audio na każdym etapie jego powstawania, począwszy od wyboru tematu, mikrofonów, bohatera i przestrzeni, w których jest nagrywany, aż po prace postprodukcyjne w studiu. Decyzje, które podejmuje twórca w każdej fazie powstawania dzieła, wpływają na ostateczny jego kształt, wymowę, oddziaływanie społeczne oraz interpretację.

 

W autoreferacie Kasia przedstawiła definicję autora reportażu. Jest nim, według wiceprezeski Audionomii, “osoba, która ma potrzebę kontaktu z rzeczywistością taką, jaka ona jest”. W audio rozumienie świata, a więc i reportaż – bo jest on nie tylko opisem, ale i próbą wytłumaczenia świata – zaczyna się od słuchania. Kasia inspiruje się myślą Swietłany Aleksijewicz, która w swojej mowie noblowskiej powiedziała w kontekście swojego warsztatu „o tej części świata i ludzkiej kondycji, której literatura nie zawłaszczyła”. Chodzi o to, co wyrazić może tylko głos, co znajduje się między słowami albo wręcz poza nimi, w dźwięku, którego najlepszy nawet opis pozbawi największego atutu – autentyczności, muzyczności, emocji wyrażonej w niepodrabialny sposób.

Prof. Stanisław Jędrzejewski ocenił pracę Kasi jako wybitną. Wskazał też, odwołując się do szerszego ujęcia tematu pracy, na kolejne obszary i tematy badawcze, które mogą być rozwijane w następnych pracach naukowych: systematyzację kodów znaczeniowych w reportażach audio i wpływ dźwiękowej niefikcji na słuchaczy – ich funkcjonowanie, myślenie, światopogląd.

Druga recenzentka, dr hab. Urszula Doliwa, wyraziła radość, że Katarzyna Michalak, osiągnąwszy mistrzostwo w dźwiękowym reportażu artystycznym, dzieli się swoimi refleksjami i doświadczeniem ze środowiskiem uniwersyteckim.

– Specjaliści tej klasy rzadko trafiają do akademii – powiedziała medioznawczyni. W jej ocenie siłą pracy Kasi jest ukazanie analogii między muzycznością języka mówionego, a muzyką oraz tworzenia reportażu jako dzieła muzycznego.

Za “wyjątkowo udane teoretycznie” oboje recenzenci uznali włączenie idei planów filmowych Jerzego Płażewskiego do opisu i analizy reportażu dźwiękowego oraz hipsometryczną mapę uczuć. To autorski projekt Kasi, wynikający z przekonania, że dramaturgii opowiadanej historii powinien towarzyszyć porządek emocjonalny. Innymi słowy: znaczenie informacyjne reportażu, bez zwrócenia uwagi na znaczenie semantyczne języka i dźwięku, nie pozwala wykorzystać w pełni możliwości tworzywa. A pozwala na to między innymi konfesyjność reportażu – pochodna sytuacji, w której powstaje reportaż, czyli spotkanie z bohaterem i zbliżenie się do niego. Recenzenci, a także członkowie Rady Naukowej Instytutu, podkreślali wielką erudycję autorki rozprawy. Z ust przewodniczącej Rady prof. Iwony Hoffman mocno wybrzmiało przekonanie, że praca powinna zostać opublikowana.

Doktorat Kasi wziął się nie tylko ze słuchania, czytania i myślenia, ale też z buntu. Pozamykaliśmy uszy na naszym etapie cywilizacji i nie wykorzystujemy w pełni możliwości dźwięku – diagnozuje wiceprezeska Audionomii, apelując również do świata akademickiego o większą uwagę dla audialnej niefikcji, ponieważ jej zdaniem nienazwane nie istnieje. Nauka, która opowiada o reportażu swoim językiem, daje silny fundament artystycznemu reportażowi dźwiękowemu. Bezpieczną przystań.