„Czuły narrator” i świadectwo jednostki w reportażach Magdaleny Świerczyńskiej-Dolot

W jaki sposób Magdalena Świerczyńska-Dolot realizuje założenia dziennikarstwa jakościowego? Jak traktuje swoich rozmówców/bohaterów opowieści? W obszarze jakich tematów porusza się? Czym wyróżnia się struktura opowieści audio jej autorstwa? W jaki sposób wykorzystuje możliwości dźwięku do opowiadania historii? Właśnie ukazał się w czasopiśmie naukowym „Kultura Media Teologia” artykuł podejmujący analizę następujących reportaży „Poradzę sobie, Mamo”, „Jego brązowe oczy”, „Tak daleko, tak blisko”, „Gdyby nie Gala”, „W naszych rękach”, „Kiedyś ci o tym opowiem”. Autorką tekstu jest Joanna Bachura-Wojtasik.

Tekst artykułu:

Motto

„Reportaż oznacza konieczność opuszczenia siebie i zamieszkania w drugim człowieku – w świecie będącym drugim człowiekiem. Ruch ten możemy wykonać wyłącznie przez słuchanie angażujące wszystkie zmysły (podkr. moje – JBW], a więc docierające zarówno do tego, co wypowiedziane, jak i do tego, co niewypowiedziane; do tego, co brzmi i wybrzmiewa, jak i do ciszy. (…) Do zapachów i nieobecności. Zaprzeczeń, zaskoczeń i wahań. Obgryzionych paznokci, nałożonego lub zapomnianego lakieru”[1].

E. Brum

Niniejszy szkic ma charakter monograficzny. Prezentuję w nim reportaże uznanej polskiej reportażystki radiowej, Magdaleny Świerczyńskiej-Dolot z lat 2018-2022. Omawiane audio dokumenty są przejawem dziennikarstwa deontologicznego. Świadoma jestem różnic genologicznych między audycją dokumentalną i reportażem[2], a stosowany przeze mnie termin (audio)dokument na określenie reportażu nie jest tożsamy z audycją dokumentalną.

W badaniu posłużyłam się metodą analizy zawartości [3] wzbogaconą o wywiad pogłębiony z reportażystką. Materiał ograniczyłam do reportaży autorstwa Świerczyńskiej-Dolot pod kątem przydatności eksploracyjnej, ale ich analiza jakościowa dostarczyła danych umożliwiających sformułowanie przekonywających wniosków dotyczących w ogóle gatunkowej istoty artystycznego reportażu radiowego oraz jego miejsca we współczesnej kulturze.

W artykule piszę o czułości, wrażliwości, roztropności, dostrzeganiu wartości jako cechach dziennikarstwa radiowego reportażystki. Analizuję reportaże pod kątem tematu i najważniejszych elementów struktury opowieści. Odrębny passus poświęcam ogólnie specyfice reportażu dźwiękowego i zmianach, jakie zaszły w obrębie gatunku w ostatnim czasie.

Zdaniem Magdaleny Świerczyńskiej-Dolot reportażysta radiowy to: „opowiadacz ludzkich losów. Osoba, która słucha i nie ocenia wyborów swojego bohatera, a stara się je zrozumieć, by potem, konstruując opowieść, wytłumaczyć je słuchaczowi/odbiorcy. Reportażysta nie ustaje w ciągłym zadziwieniu światem, dzięki czemu nie popada w rutynę. Codzienne wielkie wydarzenia przekuwa na ludzkie, pojedyncze historie. Ma w sobie ciekawość drugiego człowieka, ale i ogrom empatii, cierpliwości i zrozumienia. Reportażysta ma czas, nigdzie się nie spieszy, nie relacjonuje wydarzeń od razu (…) Nieustannie poszukuje głębi i zbliżenia ze swoim bohaterem” [4]. Z kolei reportaż artystyczny to dla niej: „opowieść, która nie jest tylko odtworzeniem zdarzeń, opowiedzeniem historii od początku do końca. Reportaż artystyczny używa metafory, tworzy ją, szuka jej po to, aby opowiedzieć o czymś więcej, „bo dobry reportaż jest o tym, o czym jest i właśnie o czymś jeszcze” – jak powtarzała Hanna Krall.  Dzięki tej metaforze, możemy opowiedzieć uniwersalną historię, wskazać drugie dno opowieści. Możemy dotknąć słuchacza w sposób szczególny. Poruszyć jego wyobraźnię i emocje, wywołać refleksje nad opowieścią, która przez swój uniwersalizm, staje się bliższa każdemu odbiorcy. Reportaż artystyczny nie jest przetłumaczalny na żadne inne medium” [5] – podkreśliła w swej wypowiedzi reportażystka. W niniejszym artykule nie podejmowałam zagadnienia audioscenografii i dźwiękowego języka opisywania świata, zostawiając to zagadnienie na poczet następnego tekstu. Sądzę, że prace Świerczyńskiej-Dolot skrywają jeszcze inne pola niż dziennikarstwo deontologiczne do odkrycia i zbadania, jak choćby właśnie praca nad udźwiękowieniem dokumentów, wyborem muzyki, emocjami, które komunikuje głos bohaterów. Reportaże gdańskiej reportażystki kryją w sobie metaforę, są głosem na temat kondycji świata i człowieka zaprezentowanym przez pryzmat indywidualnych historii, a jednocześnie zwróceniem uwagi, jak bardzo współcześnie potrzebujemy czułości, uważności, empatii.

Zachęcam do zapoznania się z treścią artykułu Kategoria „czułego narratora” i akcentowanie jednostkowego świadectwa. O dziennikarstwie deontologicznym | Joanna Bachura-Wojtasik (uksw.edu.pl)

[1] E. Brum, Kolekcjoner porzuconych dusz. Reportaże z Brazylii, przekł. G. Borowski, Kraków  2020, s. 18-19.

[2] Zob. K. Klimczak, Reportaże radiowe o krzywdzie i cierpieniu, Primum Verbum, Łódź 2011, s. 56-57. Zob. też: M. Białek, A. Sekudewicz, Wybrane przykłady z zakresu radiowej twórczości reportażowej w Polsce, „Media – Kultura – Komunikacja Społeczna” 2016, nr 12/4, s. 89-105.

[3] O jakościowym i ilościowym wymiarze badań zob. M. Lisowska–Magdziarz, Metodologia badań nad mediami – nurty, kierunki, koncepcje, nowe wyzwania, „Studia Medioznawcze” 2013, nr 2(53), s. 30–31; Badania ilościowe i jakościowe w studiach nad komunikowaniem, red. B. Dobek–Ostrowska, W. Sobera, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2017, s. 23–31.

[4] Fragment wypowiedzi reportażystki przygotowanej dla autorki tekstu.

[5] Fragment wypowiedzi reportażystki przygotowanej dla autorki tekstu.